Środkowa Droga (wybór z sutr)

1.

Ci, którzy wybierają ścieżkę wiodącą do Oświecenia, winni unikać dwóch skrajności. Pierwszą jest uleganie pożądaniom ciała; drugą jest przeciwieństwo pierwszej - ascetyczne umartwianie się, bezsensowne zadręczanie ciała i umysłu.

Szlachetną Ścieżkę, która przekracza obie te skrajności i prowadzi do Oświecenia, mądrości i spokoju umysłu, można nazwać Środkową Drogą. Czym jest Środkowa Droga? Składa się na nią Szlachetna Ośmioraka Ścieżka: właściwy pogląd, właściwe myślenie, właściwa mowa, właściwe postępowanie, właściwy sposób zarobkowania, właściwy wysiłek, właściwa uważność i właściwa koncentracja.

Jak już powiedziano, wszystkie rzeczy pojawiają się bądź znikają z powodu nie kończącego się ciągu przyczyn. Ludzie, którym brak wiedzy, postrzegają życie jako istnienie albo jako nieistnienie, natomiast mędrcy poza istnieniem i nieistnieniem widzą coś, co je przekracza; jest to dostrzeżenie Środkowej Drogi.


2.

Wyobraźmy sobie kłodę, którą niesie rzeka. Jeśli rzeka nie wyrzuci jej na brzeg, jeśli nie zatonie, jeśli nie wyłowi jej człowiek, jeśli nie zgnije, to kłoda w końcu dotrze do morza. Życie jest niczym ta płynąca z prądem wielkiej rzeki kłoda. Jeśli człowiek nie folguje sobie ani się nie umartwia, jeśli nie wpada w dumę z powodu swych zalet ani nie ma upodobania w złych uczynkach, jeśli w poszukiwaniu Oświecenia nie lekceważy złudzeń ani się ich nie obawia, to podąża Środkową Drogą.

Dla podążającego ścieżką do Oświecenia jest ważne, by nie popadał w żadną ze skrajności, lecz zawsze trzymał się Środkowej Drogi.

Wiedząc, że rzeczy ani istnieją, ani nie istnieją, i pamiętając, że wszystko ma naturę podobną do snu, nie powinno się wpadać w dumę z powodu własnej osoby czy dobrych uczynków ani ulegać czemukolwiek innemu.

By go nie wciągnął wir pożądań, człowiek musi się najpierw nauczyć, jak nie przywiązywać się do rzeczy. Wtedy nie przyzwyczai się do nich. Nie powinien się przywiązywać do istnienia ani do nieistnienia, do niczego wewnątrz ani na zewnątrz, do dobrych ani do złych rzeczy, do właściwych ani do niewłaściwych.

Gdy człowiek przywiąże się do rzeczy, zaraz rozpoczyna się życie pełne złudzeń. Kto podąża Szlachetną Ścieżką do Oświecenia, ten nie odczuwa żalu ani nie żywi nadziei, lecz godnie i ze spokojnym umysłem przyjmuje to, co się wydarza.


3.

Oświecenie nie ma określonej formy ani natury, w której mogłoby się przejawiać; w samym Oświeceniu nie ma niczego, co miałoby być oświecone.

Oświecenie istnieje jedynie dlatego, że istnieje iluzja i niewiedza; gdy one znikają, znika również Oświecenie. Prawdziwa jest również teza przeciwna: nie ma Oświecenia poza iluzją i niewiedzą, ani iluzji i niewiedzy poza Oświeceniem.

Należy przeto uważać, by nie myśleć o Oświeceniu jako o jakiejś "rzeczy", która daje się uchwycić - myślenie takie również mogłoby się stać przeszkodą. Gdy umysł, który pozostawał w ciemności, staje się oświecony, odchodzi; z jego odejściem odchodzi również to, co nazywamy Oświeceniem.

Jak długo ludzie pragną Oświecenia i usiłują je osiągnąć, tak długo ulegają złudzeniu; ci więc, którzy podążają drogą do Oświecenia, nie powinni starać się go uchwycić, a gdy osiągną Oświecenie, nie powinni zatrzymywać się w nim.

Gdy ludzie osiągają Oświecenie, znaczy to, że wszystko, takie jakie jest, jest samym Oświeceniem. Ludzie powinni więc podążać ścieżką do Oświecenia tak długo, aż w ich myśleniu światowe namiętności i Oświecenie nie staną się identyczne, tak jak są nimi w rzeczywistości.


4.

Koncepcja uniwersalnej jedności, która głosi, że w swojej istotnej naturze rzeczy nie posiadają odróżniających je oznak, nazywa się "Siunjata". Siunjata oznacza: niesubstancjalność, nie powstawanie, nie posiadanie własnej natury, niedualność. Jest tak dlatego, że rzeczy same w sobie nie mają formy ani cech charakterystycznych. Z tego względu nie możemy o nich powiedzieć ani że powstają, ani że ulegają zniszczeniu. W istotnej naturze rzeczy nie ma niczego, co można by opisać z pomocą jakichkolwiek rozróżnień, dlatego nazywa się rzeczy niesubstancjalnymi.

Jak już powiedziano, wszystkie rzeczy pojawiają się i znikają z powodu przyczyn i warunków. Nic nigdy nie istnieje całkowicie osobno; wszystko pozostaje w związku ze wszystkim innym.

Gdziekolwiek jest światło, tam jest również cień; wszędzie, gdzie jest coś długiego, jest też coś krótkiego; gdziekolwiek jest coś białego, tam jest również coś czarnego. Podobnie, ponieważ własna natura rzeczy nie może istnieć sama, przeto nazywa się rzeczy niesubstancjalnymi.

Na mocy takiego samego rozumowania Oświecenie nie może istnieć poza niewiedzą ani niewiedza nie może istnieć poza Oświeceniem. Ponieważ rzeczy nie różnią się od siebie w swojej istotnej naturze, przeto nie może być dualizmu.


5.

Ludzie zwykle myślą, że są związani z narodzinami i śmiercią, lecz pojęcia takie nie odpowiadają rzeczywistości.

Gdy ludzie zrozumieją tę prawdę, uświadomią sobie również prawdę o niedualności narodzin i śmierci.

Ludzie kurczowo trzymają się idei posiadania, ponieważ kultywują pojęcie osobowego "ja"; nie ma jednak niczego takiego jak osobowe "ja", dlatego nie może być również mowy o posiadaniu. Gdy ludzie zrozumieją tę prawdę, uświadomią sobie również prawdę o niedualności.

Ludzie z upodobaniem dokonują rozróżnienia na czystość i nieczystość, ale w naturze rzeczy nie ma takiego rozróżnienia - powstaje ono z błędnych i bezsensownych wyobrażeń w umyśle.

W podobny sposób rozróżniają pomiędzy dobrem i złem; dobro i zło nie istnieją jednak osobno. Ci, którzy podążają ścieżką Oświecenia, wiedzą, że nie ma takiego dualizmu; dlatego nie wychwalają dobra ani nie potępiają zła, nie pogardzają dobrem ani nie pobłażają złu.

Ludzie z natury obawiają się nieszczęścia i pragną pomyślności; jeśli jednak dobrze się zastanowić nad tym rozróżnieniem, to okaże się, że nieszczęście często oznacza szczęście, a pomyślność przeradza się w nieszczęście. Mądry człowiek uczy się przyjmować zmienne sytuacje życiowe w sposób zrównoważony, nie ekscytować się sukcesami, ani nie być przygnębionym niepowodzeniami. Tym sposobem wprowadza w życie prawdę niedualności.

Zatem wszystkie słowa wyrażające dwoistość - jak istnienie i nieistnienie, namiętności i wiedza, czystość i nieczystość, dobro i zło - wszystkie te określenia, tworzące w ludzkiej myśli pary przeciwieństw, nie są wypowiadane ani rozumiane w ich prawdziwej naturze. Gdy ludzie pozostają wolnymi od takich określeń i związanych z nimi emocji, urzeczywistniają uniwersalną prawdę Siunjaty.


6.

Tak jak czysty i pachnący kwiat lotosu wyrasta z bagiennego mułu, a nie z czystej gleby wyżyn, tak z brudu ziemskich namiętności rodzi się czyste Oświecenie Stanu Buddy. Nawet błędne poglądy heretyków i złudzenia namiętności mogą być nasionami Stanu Buddy.

Gdy nurek chce zdobyć perłę, musi dotrzeć na samo dno morza, odważnie zmagając się z niebezpieczeństwem, jakim są dlań rafy koralowe i żarłoczne rekiny. Podobnie człowiek, który chce zdobyć drogocenną perłę Oświecenia, musi stawić czoła niebezpieczeństwu ziemskich namiętności. Zagubiony, musi błądzić wśród stromych skał egoizmu i samolubstwa, zanim nie obudzi się w nim pragnienie, by znaleźć ścieżkę do Oświecenia.

Pewna legenda mówi o pustelniku, który tak żarliwie pragnął znaleźć prawdziwą ścieżkę, że wspiął się na górę z mieczy i rzucił się w ogień. Przeżył dzięki swej nadziei. Kto pragnie podjąć ryzyko podążania ścieżką, na szczycie gór egoizmu najeżonych mieczami i pośród ogni nienawiści poczuje orzeźwiający wiatr. Zrozumie wówczas, że egoizm i ziemskie namiętności, z którymi walczył i przez które cierpiał, są właśnie Oświeceniem.


7.

Nauka Buddy prowadzi nas od różnicującego pojęcia dwu sprzecznych punktów widzenia do niedualizmu. Błędem jest poszukiwać czegoś, o czym się sądzi, że jest dobre i słuszne, a uciekać od czegoś, o czym się sądzi, że jest złe i niewłaściwe.

Utrzymywać, że wszystkie rzeczy są puste i przemijające, jest równie wielkim błędem jak twierdzić, że rzeczy są realne i niezmienne. Jeśli człowiek przywiąże się do swego "ja", to popełnia błąd, ponieważ nie będzie mógł uniknąć niezadowolenia i cierpienia. Jeśli zaś sądzi, że nie istnieje coś takiego jak "ja", to również jest w błędzie; Droga Prawdy pozostaje dlań bezużyteczna. Gdy ludzie utrzymują, że wszystko jest cierpieniem, mylą się; gdy twierdzą, że wszystko jest szczęściem, także popełniają błąd. Budda naucza Środkowej Drogi, która przekracza te jednostronne pojęcia - na której dwoistość przeobraża się w jedność.