 |
Biblioteczka Buddyjska
"Przekroczyć próg mądrości - polemiki ciąg dalszy" |
Nirwana z punktu widzenia szkół mahajany
Mahajana kładzie nacisk na ideę pustki (skt. śunyata), która oznacza powstawanie zjawisk w sposób współzależny. Idea współzależności (skt. pratitya-samutpada) ma też duże znaczenie w hinajanie, jednak o ile hinajanistyczni sarwastwadinowie uznają istnienie niezłożonych (czyli nie powstających z przyczyn i warunkow) przestrzeni i nirwany (Milinda-panha IV.7.13), a mahasanghikowie dodają do tego cztery dhjany, to filozofia mahajanistycznej madhjamiki wszystko uznaje za puste, pozbawione własnej natury, a zatem współzależne, włączając w to nirwanę i naturębuddy. To, że nirwana (czy utożsamiona z nią w tekście Ratnagotravibhagauttaratantra natura Buddy) jest ontologicznie pusta, nie znaczy naturalnie, że jest uwarunkowana i splamiona; staje się to jednak oczywiste wyłącznie z punktu widzenia przebudzonej mądrości, jaką osiąga się dzięki wglądowi w istotę rzeczy. Mahajana poddając krytyce hinajanistyczną doktrynę nirwany jako "pasywną" (pratisthita), "niepełną" i "niedoskonałą", zapoznającą dobro innych i koncentrującą się wyłącznie na własnym wyzwoleniu z samsary, sformułowała w zamian koncepcję nirwany "aktywnej" (apratisthita), w której przebywają buddowie, pomagając innym istotom w uwolnieniu się od cierpienia.
"Bodhisattwa, wielka istota, która ćwiczy się w doskonałej mądrości, nigdy nie rozróżnia samsary jako samsary, ani nirwany jako nirwany. Kiedy w ten sposób nie rozróżnia, to samsara i nirwana stająsiędokładnie tym samym. A dlaczego? Ponieważ kiedy nie wyróżnia samsary jako samsary, nie niepokoi sięsamsarą, a kiedy nie wyróżnia nirwany jako nirwany, nie odpada od nirwany. Dlatego należy wiedzieć, że ten, kto jest ugruntowany w sferze nierozróżniania, nie ma powodu, aby wyrzekać sięsamsary czy nirwany" (Prajnaparamita Sutra P. 582)23.
"Nirwana jest sferą samourzeczywistnienia, osiągniętą przez szlachetną mądrość, która jest wolna od zróżnicowania wieczności i unicestwienia, istnienia i nieistnienia. Dlaczego nie jest wiecznością? Nie jest wiecznością, ponieważ odrzuciła zróżnicowanie na to co indywidualne i ogólne. Dlaczego nie jest unicestwieniem? Nie jest [unicestwieniem], ponieważ wszyscy mądrzy ludzie z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości osiągali, osiągają i osiągną urzeczywistnienie. Dlatego nie jest unicestwieniem.
(...) wielka parinirwana [Buddy] nie jest zniszczeniem ani śmiercią. Mahamati, gdyby wielka parinirwana była śmiercią, wówczas [po niej pojawiłyby się] narodziny i kontynuacja. Gdyby była unicestwieniem, wówczas nabrałaby charakteru czynu wytwarzającego skutek. Dlatego, Mahamati, wielka parinirwana nie jest zniszczeniem ani śmiercią, nie ma też nic wspólnego z zanikiem; jest to cel joginów. Dla buddów nie ma żadnej nirwany. I znowu, Mahamati, wielka parinirwana nie jest porzuceniem, ani osiągnięciem, nie ma jakiegoś jednego określonego znaczenia, nie jest też bez znaczenia. To się mówi o nirwanie" (Lankavatara Sutra)24.
"Wszystkie dharmy są takie same, mają ten sam smak, zawsze są takie same. Gdy się to postrzega, rozumie się nirwanę, nieśmiertelną i błogosławioną" (Saddharma-pundarika Sutra V.83)25.
"Kiedy oświecenie zostało udoskonalone, bodhisattwa uwalnia się od zniewolenia przez rzeczy, ale bodhisattwa nie poszukuje wyzwolenia od rzeczy. Nie nienawidzi samsary, ani nie kocha nirwany. Kiedy zalśni doskonałe oświecenie, nie jest to ani niewola, ani wyzwolenia. Istoty z natury są buddami, a zatem samsara i nirwana są jak wczorajszy sen. Ponieważ przypominają wczorajszy sen, nie ma narodzin, śmierci, powstawania ani ginięcia" (Purnabuddha-sutra Prasannartha-sutra)26.
"Nie ma niczego, co należałoby usunąć,
Ani niczego, co trzeba by było przyjąć.
Jest to widzenie rzeczywistości jako rzeczywistości,
A kiedy widzi się w ten sposób, jest się wyzwolonym"
(Mahayana-uttaratantra-sastra I.154)27.
"Parinirwana oznacza, że wszystkie charakterystyki zostały całkowicie wygaszone, a wszelki niepokój zniknął" (Brahma-pariprccha Sutra)28. Nirwana jest "unicestwieniem pojęcia ego, wolnością od subiektywności, wglądem w esencję Takości, rozpoznaniem jedności egzystencji. (...) Od samego początku wszystko ma naturę samej nirwany" (Aśwaghosza, Przebudzenie ufności)29.
"Mówi się, że to co nie zostało wyeliminowane ani osiągnięte, co nie jest przerwane ani stałe, co nie powstaje ani nie zanika - jest nirwaną. Nirwana z pewnością nie jest bytem, ponieważ wówczas podlegałaby starości i śmierci. (...) Samsara nie różni się pod względem istoty od nirwany. Nirwana nie różni się pod względem istoty od samsary. Granice nirwany są również granicami samsary. Pomiędzy nimi dwoma nie ma najmniejszej różnicy" (Nagardżuna, Mulamadhyamika-karika, 25.3-4,19-20)30.
"[Nirwana jest] zanikiem wierzeń w istnienie i nieistnienie" (Nagardżuna, Ratnavali)31.
Należący do jogaczary, drugiej - obok madhjamiki - kluczowej szkoły filozofii buddyjskiej, tekst Traktatu o samej tylko świadomości (Wijnana-matra-śastra), wyszczególnia cztery rodzaje nirwany: (1) nirwanę jako synonim dharmakaji, ostatecznego wymiaru rzeczy, która w zalążku (jako tathagata-garbha) przebywa w umyśle każdej czującej istoty; (2) względną nirwanę z pozostałościami (upadhiśesa), znajdująca się jeszcze w obrębie samsary; (3) nirwanę bez pozostałości (anupadhiśesa), będąca całkowitym wyzwoleniem z samsary; oraz (4) całkowite oświecenie (bodhi), stan buddy dla dobra wszystkich istot32. Mahajana utożsamia nirwanę z śunjatą i naturą buddy. W komentarzu Ćandrakirtiego do Nagardżuny czytamy:
"Jogini, którzy przebywają w wizji pustki, w ogóle nie zdają sobie sprawy z istnienia skandh, elementów i pól zmysłów, tak jakby były one czymś samym w sobie (...) Kiedy dyskursywne idee zanikają, zróżnicowanie się zatrzymuje, a wraz z nim cała karma, splamienia i wszystkie rodzaje odrodzenia. Dlatego pustkę nazywa się nirwaną, ponieważ powstrzymuje (nivrtti) wszystkie dyskursywne idee"33.
Poniżej krótkie wypowiedzi na temat nirwany dwóch największych mistrzów zenu: Bodhidharmy (dwa pierwsze fragmenty) i Dogena, oraz fragment Sutry Szóstego Patriarchy Hui Nenga:
"Nirwana oznacza brak narodzin i śmierci. Nirwana jest poza narodzinami, śmiercią i poza nirwaną. Kiedy umysł się zatrzymuje, wchodzi w nirwanę. Nirwana jest pustym umysłem. Tam, gdzie złudzenia nie istnieją, buddowie osiągają nirwanę"34.
"Kiedy umysł osiąga nirwanę, nie widzi nirwany, ponieważ umysł jest nirwaną. Jeśli postrzegasz nirwanę gdziekolwiek poza własnym umysłem, sam siebie oszukujesz"35.
"Życie i umieranie są po prostu nirwaną"36.
"Wielka i wspaniała nirwana jest doskonale jasna i zawsze pogodnie oświetlająca"37.
____________________
23 E. Conze (tłum.), The Large Sutra on Perfect Wisdom, Motilal Banarsidass, Delhi 1975, s. 650-1.
24 D.T. Suzuki (tłum.), The Lankavatara Sutra, London 1932, s. 86-7.
25 E. Conze (ed), Buddhist Texts through the Ages, wyd. cyt., s. 127.
26 B.L. Suzuki, Mahayana Buddhism, George Allen & Unwin, London 1981, s. 110.
27 Buddhist Texts through the Ages, s. 127.
28 Tamże, s. 214.
29 S. Spencer, dz. cyt., s. 91.
30 Nagardżuna, Wybór pism, Kraków w Roku Wodnej Owcy, s. 147-9.
31 Gampopa, dz. cyt., s. 214.
32 S. Radhakrishanan, dz. cyt., s. 587.
33 R.C. Zaehner, Mysticism sacred and profane, Oxford University Press, Oxford 1957, s. 173.
34 Red Pine (tłum.), The Zen Teachings of Bodhidharma, Weatherhill, New York/Tokyo 1992, s. 53.
35 Tamże, s. 63.
36 G.W. Nishijima, C. Cross (tłum.), Master Dogen's Shobogenzo, Book 1, Windbell Publications, Woking, Surrey, 1994, s. 15.
37 Tamże, s. 189.
spis trePci
|
należe do systemu MAGIC BANNER |
 |
Naleze do systemu BannerPower