PYTANIE: 2001/014

Czy buddyzm zen to religia, czy szkoła rozwoju duchowego? Jak się ma zen do buddyzmu wyznawanego w Tajlandi albo w Tybecie? Czy jest to coś zupełnie innego?

Buddyzm w ogóle trudno jest nazwać wyznaniem a tym bardziej religią (przynajmniej nie w takim sensie, w jakim najczęściej rozumiemy słowo "religia"), najlepszy termin określający buddyzm to właśnie "droga duchowego rozwoju".

Buddyzm można generalnie podzielić na trzy duże tradycje:

1) Therawada (zwana także Małą Drogą), która obecna jest głównie na Sri Lance oraz w Birmie, Tajlandii i Kambodży;

2) Wielką Drogę (Mahayana), która zadomowiła się głównie w Chinach, Japonii, Korei, Wietnamie oraz na Tajwanie;

3) Diamentową Drogę (Vajrayana), która jest obecna w tybetańskich szkołach buddyjskich oraz w japońskiej szkole shingon.

Generalnie cel praktykowania różnych buddyjskich ścieżek jest ten sam: rozpoznanie iluzoryczności nietrwałej struktury psychologicznej, z którą się utożsamiamy nadając jej znamiona trwałości i które to utożsamianie się stanowi źródło cierpienia. Te trzy tradycje różnią się jednak pomiędzy sobą metodami, jakie prowadzą do tego celu - wynika to z różnorodności typów osobowościowych, dla których pewne techniki są bardziej przydatne a inne mniej.

Buddyzm Małej Drogi opiera się głównie na medytacji, polegającej na rozpatrywaniu nietrwałości oraz na rozwijaniu etycznego postępowania w oparciu o różnego rodzaju ścisłe wskazówki podane przez Buddę. Ze względu na pewną kłopotliwość jaką niesie z sobą ich bezwzględne przestrzeganie w świeckim życiu, praktykujący tą buddyjską drogę przyjmują z reguły mnisie ślubowania i wstępują do klasztorów lub praktykują w leśnych pustelniach. Świeccy buddyści mogą, na określony z góry okres, przyjmować ślubowania mnisie i praktykować medytację wspólnie z mnichami, jednak praktyka osób świeckich ogranicza się najczęściej do materialnego wspierania mnichów oraz uczestniczenia w rytuałach związanych ze świętami religijnymi.

Buddyzm Wielkiej Drogi opiera się na rozwijaniu współczucia wobec innych i mądrości dotyczącej pustości (braku trwałej immamentnej natury) wszystkich zjawisk. Medytację praktykują tutaj nie tylko mnisi ale również osoby świeckie, które nie wstąpiły do klasztorów . Najważniejsze w tej ścieżce jest utrzymanie równowagi pomiędzy współczującą motywacją oraz doświadczeniem pustości.

W buddyzmie Diamentowej Drogi chodzi o rozpoznanie obecności oświeconej natury we wszystkim czego się doświadcza. Zjawiska traktowane są tutaj jako manifestacja radości oświeconego umysłu, wyraz jego twórczego potencjału. W medytacjach praktykowanych w tej tradycji kładzie się nacisk na identyfikację z własną naturą buddy.

Oczywiście Diamentowa Droga nie jest czymś całkowicie innym od Wielkiej Drogi, ponieważ zawiera w sobie jej elementy. Podobnie Wielka Droga opiera się na tradycji Małej Drogi, która stanowi fundament wszystkich buddyjskich nauk. Także w obrębie tych trzech dużych tradycji istnieje kilkadziesiąt, jeżeli nie kilkaset pomniejszych szkół.

Zen (określenie to wywodzi się z sanskryckiego słowa "dhyana" oznaczającego medytację) najczęściej przypisuje się do tradycji Wielkiej Drogi, aczkolwiek posiada ono wspólne elementy z takimi naukami jak Wielka Doskonałość (dzogczien, maha-ati) i Wielka Pieczeć (czakczien, mahamudra), które są obecne w tybetańskich szkołach Diamentowej Drogi njingma i kagju.

Przyjmuje się, że zen jakie znamy dzisiaj wywodzi się od mistrza Bodhidharmy, który przybył w VI wieku z Indii do Chin, gdzie poświęcił się wieloletniej medytacji na odosobnieniu. Bodhidharmie przypisuje się również założenie znanego ze sztuk walki klasztoru Shaolin. Przez kilkaset lat zen, znane w Państwie Środka pod nazwą ch'an, było przekazywane na terenie dzisiejszych Chin, gdzie na jego ostateczny kształt wpłynęła w pewnym stopniu myśl taoistyczna. Z Chin zen rozprzestrzeniło się do Japonii, Korei i Wietnamu, gdzie odegrało duży wpływ na lokalną kulturę i sztukę. Obecnie, obok Diamentowej Drogi, jest jedną z najczęściej spotykanych na Zachodzie form buddyzmu.

Zen dzieli się na dwie podstawowe szkoły soto i rinzai - odmienne ze względu na różne sposoby podchodzenia do praktyki. Soto uważane jest za bardziej "siedzącą" szkołę, w której nacisk kładzie się na praktykę medytacyjną, natomiast w rinzai pracuje się głównie z koanami czyli paradoksalnymi formułami, które mają pokazać praktykującemu jego umysł takim jaki jest, tzn. pozbawiony konstrukcji nieustających koncepcji i sztywnych poglądów. Najczęściej nauczyciele zen stosują zarówno techniki soto jak i rinzai w zależności od indywidualnych potrzeb adepta zen.

Chociaż szkoła zen wywodzi się od nauk historycznego Buddy, to niewiele uwagi przywiązuje się w niej do wyrafinowanych buddyjskich koncepcji filozoficznych. Ponoć pierwszy przekaz nauk zen miał miejsce w momencie kiedy Budda podniósł kwiat, wówczas z całego zgromadzenia mnichów nie zareagował nikt oprócz Mahakaśjapy, który na ten widok uśmiechnął się, ponieważ zobaczył obecność oświeconej natury w każdej przejawiającej się sytuacji - tym samym uważa się Mahakaśjapę za pierwszego patriarchę (mistrza) zen.

Ponieważ zen nastawione jest głównie na praktykę medytacyjną i przedkłada bezpośrednie doświadczenie rzeczywistości nad konceptualnymi spekulacjami na jej temat, dlatego medytacja zen (bądź bardzo do niej zbliżone techniki) często jest używana przez chrześcijańskie zakony kontemplacyjne, np. przez benedyktynów - patrz: www.lubin.mm.com.pl/przeczytaj lub www.kontemplacja.pl

Strony polskich wspólnot zen można znaleźć tutaj:
www.buddyzm.edu.pl/www/index.html

Pod poniższymi adresami można przeczytać teksty na temat zen:
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/03/cs03-14.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/04/cs04-11.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/04/cs04-13.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/05/cs05-07.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/05/cs05-10.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/06/cs06-06.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/07/cs07-09.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/09/cs09-01.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/09/cs09-07.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/09/cs09-09.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/09/cs09-12.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/09/cs09-13.htm
www.buddyzm.edu.pl/magazyn/10/cs10-16.htm

(jw)



Zadaj pytanie: