PYTANIE: 2002/107

Filozofia buddyzmu interesuje mnie już od dłuższego czasu. Zgromadziłem trochę książek ale żadna z nich nie daje mi odpowiedzi na pewną wątpliwość, która narodziła się u mnie w trakcie czytania. Otóż według sansary powtarzające się i zależne od karmana narodziny to wędrówka dusz. Z drugiej strony, według teorii nie-jaźni ludzkie istoty składają się z pięciu zespołów (skandha). Są to materia, uczucie, postrzeżenie, dyspozycje determinujące i świadomość. One to przylegają do wyobrażenia jaźni, która je jednoczy lecz w rzeczywistości nie istnieje. Skoro więc osoba jako taka nie istnieje a jest tylko serią procesów to co właściwie rodzi się ponownie?

W dużym skrócie: nic nie rodzi się ponownie, po prostu jedne procesy psycho-fizyczne warunkują kolejne. W postawionym pytaniu błąd leży w założeniu, że "zależne od karmana narodziny to wędrowka dusz" - nie jest to pogląd buddyjski. Zależność pomiędzy dwoma stanami egzystencji jest w filozofii buddyjskiej dynamiczna i nie opiera się na "przenoszeniu" z jednego życia na drugie jakiegoś autonomicznego, stałego elementu. Chodzi tu natomiast o kontynuację wcześniejszych nietrwałych procesów, rozwinięcie określonych tendencji.

Sangharakshita w książce "Wprowadzenie do buddyzmu" (Wydawnictwo A, Kraków 2002) pisze: Powiedzieć, że "istota" odrodzona jest identyczna z niedawno zmarłą, byłoby przejawieniem krańcowego eternalizmu. Powiedzieć, że nie jest identyczna, byłoby nihilizmem. Unikając obydwu skrajności, Budda naucza środkowej ścieżki (...). Odrodzenie się ma miejsce, ale w rzeczywistości żadna "istota" nie odradza się..

Samo sformułowanie "ponowne narodziny" czy "reinkarnacja" jest dość niezręczne w przypadku buddyzmu i rodzi wiele nieporozumień. Chyba bardziej logiczne byłoby nieco przydługawe wyrażenie "kontynuacja mentalnych procesów życiowych w nowej formie".

Polecam zapoznanie się z tekstem:
"Śmierć i odrodzenie - buddyjski pogląd na reinkarnację"
oraz broszurką "Dwanaście ogniw - nieustanne krążenie".

(jw)



Zadaj pytanie: