Madhjamika - Droga środka część 2 - Szentong Khenpo Cziedrak Rinpocze Khenpo Cziedrak Rinpocze jest głównym nauczycielem w Karmapa International Buddhist Institute.

W szkole Szentong - "Pustki Tego, Co Pozostałe" - naucza się, że wszystkie fenomeny samsary i nirwany zasadniczo posiadają taka samą naturę, jak umysł, a więc, że są samym umysłem. Wyjaśnia się, że naturą naszego umysłu jest pustka i świadomość i że obie one od nie mającego początku czasu są od siebie nieoddzielne, że tworzą jedność. Każda istota posiada ów umysł będący nierozdzielnością pustki i świadomości. Wyjaśnia się, że każda istota w zupełnie naturalny sposób posiada określoną ilość współczucia i inteligencji. Oznacza to, że umysł jest jednocześnie pusty i świadomy. Ta jedność pustki i świadomości jest naturą Buddy - potencjałem oświecenia, jaki posiada każda czująca istota.

Jak to się dzieje, że doświadczamy iluzji uwarunkowanej egzystencji, skoro wszystkie istoty posiadają ową naturę Buddy? Wyjaśnia się to przy pomocy trzech punktów:

1. Nawykowych skłonności,
2. Zależności,
3. Doskonałości.

Punkt określony mianem "nawykowych skłonności" pokazuje jak i dlaczego doświadczamy naszych iluzji: wszystkie zewnętrzne zjawiska pojawiające się w naszym umyśle traktujemy z powodu nawykowych skłonności jako coś rzeczywistego, mimo że naprawdę nie istnieją.

Jeśli chodzi o "zależność" - tutaj wyjaśnia się, że nasz umysł jest w swej naturze "przejrzystym światłem", lub też - innymi słowy - jednością przestrzeni i świadomości. Mimo, że tym właśnie jest, nie potrafimy tego rozpoznać i zamiast przestrzeni i świadomości umysłu doświadczamy tylko naszych o nim wyobrażeń. Ten konceptualizujący umysł jest nazywany "świadomością Alaja" lub "leżącym u podstaw wszystkiego" i stanowi ósmy aspekt umysłu. Jednocześnie tworzymy także pojęcie własnego, odrębnego "ja", co określa się jako "zmącony umysł" i co stanowi jego siódmy aspekt. Pojawia się on wówczas, kiedy coś przeżywamy i nie jesteśmy jednocześnie zdolni do doświadczania przestrzeni i świadomości naszego umysłu, łez z powodu owej nieprzejrzystości przywiązujemy się do koncepcji jako takiej. Na skutek tego nieustannie gromadzimy wrażenia w umyśle; w ten sposób pojawia się pojęcie "ja" - przywiązanie do siebie jako do osoby. Poprzez "świadomość Alaja" i "zmącony umysł" doświadczamy całokształtu zewnętrznych zjawisk. Nasza świadomość wzroku widzi formy, nasz zmysł słuchu słyszy dźwięki, zmysł powonienia przeżywa zapachy, zmysł smaku doświadcza smaków, a zmysł dotyku otrzymuje wrażenia poprzez ciało. Jest to pięć świadomości zmysłów, które poprzez pięć organów zmysłów odbierają zewnętrzne przedmioty. To doświadczanie jako takie jest wolne od konceptualizacji. Tym, co określa rzeczy w sposób pojęciowy, jest szósta świadomość, "świadomość umysłu". Ten aspekt naszego umysłu rozwija pogląd, że istniejemy naprawdę jako osoba i przywiązuje się do zewnętrznych zjawisk, jakby były prawdziwe.

Na "doskonałe" składa się doświadczanie umysłu - nie na ów chwytający się koncepcji sposób, ku któremu skłaniamy się poprzez osiem nagromadzeń naszej podświadomości - lecz przeżywanie go jako takiego, jakim w rzeczywistości jest w swojej prawdziwej naturze. Oznacza to przeżywanie pustki i świadomości umysłu w całkowicie bezpośredni sposób. To jest Mądrość Buddy. Jest ona również opisywana jako to, co zawsze istniało. Z punktu widzenia tego doskonałego poznania wszystkie właściwości Buddy są obecne jako "Dziesięć Mocy", "Cztery Nieustraszoności" i "Osiemnaście Nieporównywalnych Właściwości".

Jeśli porówna się sposób wyjaśniania istoty zjawisk szkoły Szentong Madhjamiki ze szkołą Czittamary ( szkołą "Tylko Umysł"), wygląda to tak, jakby były one tym samym. Dotyczy to jednak tylko terminologii, której używają. Właściwe znaczenie ich nauk jest zdecydowanie odmienne. Czittamarinowie pracują również z owymi trzema punktami: "konceptualizującym", "zależnym" i "doskonałym", ich nauki różnią się jednak w sposób zasadniczy od sposobu podejścia Szentong. Różnica ta polega na tym, iż zgodnie z poglądem Czittamary, umysł jako taki jest rzeczywisty. Jej zwolennicy mówią, że ów konceptualizujący aspekt umysłu jest obecny również w Stanie Buddy, że jest on Mądrością Buddy.

W Szentong - i to jest właśnie zasadnicza różnica - umysł nie jest rzeczywisty w tym znaczeniu, lecz zostanie urzeczywistniony w chwili zrealizowania Stanu Buddy, jako zawarta w nim od zawsze mądrość. Najważniejszy jest tutaj pogląd, że wraz z rozpoznaniem aspektu przestrzeni - pustki umysłu - jako Dharmakaji, nie osiąga się niczego nowego, lecz że zostaje tu rozpoznana esencja umysłu i zawarte w nim właściwości. Również dwie Kaje Formy są w tym stanie tak czy owak obecne jako podstawa. Jako takie są przejrzystością umysłu, a Dharmakaja jest jego aspektem pustki.

Droga składa się z tego, że - budując na poglądzie, który się wypracowało - gromadzi się zasługę i mądrość i dzięki temu staje się zdolnym do urzeczywistnienia owocu - dwóch kaji. Owe dwie kaje to z jednej strony dwie Kaje Formy, z drugiej zaś Dharmakaja. Owocem zaś jest urzeczywistnienie tego, czym jest umysł od nie mającego początku czasu. Owoc ów nie jest więc niczym, co powstałoby dopiero na skutek podążania drogą.

Zasadniczy pogląd Rangtong mówi, że wszystkie zjawiska wolne są od jakiejkolwiek skrajnej formy egzystencji, że w swej naturze są puste, nie stwierdza on jednak, iż dwa ciała Buddy istnieją od nie mającego początku czasu. W odróżnieniu od tego, w podejściu Szentong umysł opisywany jest jako jedność świadomości i pustki, a więc w ten sposób jako kaje, które jednak teraz jeszcze nie zostały rozpoznane.

Jeśli chodzi o drogę, w Rangtong skupiamy się w pełni na pustce wszystkich zjawisk; zwraca się tu uwagę przede wszystkim na rozpoznanie ich pustej natury. W przeciwieństwie do tego w Szentong nacisk położony jest na jedność świadomości i przestrzeni umysłu.

Odnośnie owocu w Rangtong wyjaśnia się, że dzięki praktyce na drodze osiąga się poszczególne kaje, podczas gdy Szentong wyraża pogląd, iż dzięki postępowaniu ścieżką urzeczywistnia się dwie kaje, które od zawsze istniały - nie osiąga się więc niczego nowego.

Pytanie: Na czym polega różnica pomiędzy Madhjamiką a Mahamudrą?

Odpowiedź: Intelektualne zrozumienie, które osiąga się w Rangtong Madhjamiki odnośnie pustości wszystkich zjawisk, i rozpoznanie pustki, którego doświadcza się w Mahamudrze, są tym samym. Nie ma tu żadnej różnicy. Jednak podążając ścieżką Rangtong Madhjamiki można osiągnąć Stan Buddy dopiero po wielu żywotach, podczas gdy dzięki metodom Mahamudry właściwy wgląd może pojawić się o wiele wcześniej. Mówi się, że w przypadku praktykujących Mahamudrę o rzeczywiście wspaniałych właściwościach, stanie się to w ciągu dwunastu lat, w innych przypadkach w chwili śmierci, w stanie pośmiertnym, lub też najpóźniej w czasie siedmiu żywotów. W Szentong Madhjamiki najważniejszy jest pogląd, że natura umysłu jest przejrzystym Światłem. Z tego powodu Szentong jest bliższe Mahamudrze niż Rangtong, gdzie - ponieważ tutaj aspekt przejrzystości umysłu nie jest tak silnie podkreślony - urzeczywistnienie przychodzi później.

Pewien mistrz Madhjamiki zapytał kiedyś Gampopę, jak należy rozumieć to, iż dzięki metodom Rangtong Madhjamiki można urzeczywistnić Stan Buddy w ciągu jednego życia. Gampopa odpowiedział, iż ta wypowiedź nie jest ostateczna, lecz że wymaga bliższego wyjaśnienia. Ważne jest tutaj, że ktoś, kto dzięki praktyce Madhjamiki urzeczywistnił Stan Buddy w ciągu jednego życia, Urzeczywistnił najpierw długie życie, nieskończenie długie życie trwające tysiące lat. W tym przypadku owa wypowiedź jest zgodna z prawdą.

Inaczej wygląda wszystko w praktyce Mahamudry i Szentong Madhjamiki. Można zaobserwować to na przykładzie dialogu pomiędzy Milarepą a Gampopą. Milarepa został zapytany, czy możliwe jest urzeczywistnienie Stanu Buddy w ciągu jednego życia, jeśli odpowiedni uczeń otrzyma przekaz Mahamudry od autentycznego nauczyciela. Odpowiedzią było jednoznaczne "Tak".

Różnica dotyczy po prostu czasu. W przypadku praktyki Mahamudry urzeczywistnienie przychodzi szybciej i osiągnięcie go jest możliwe w ciągu jednego życia, co możemy zobaczyć na przykładzie wielu siddhów (urzeczywistnionych) Kagyu. Dlatego też mówi się, że Mahamudra jest ukoronowaniem wszystkich dróg. Praktyka Mahamudry pracuje z naturą Jasnego światła Umysłu. Związek Szentong Madhjamiki z Mahamudrą można dobrze zrozumieć na przykładzie sposobu, w jaki Gampopa udzielał przekazu Mahamudry.

Czynił to na trzech poziomach, odpowiednio do zdolności pojmowania i możliwości praktyki uczniów. Najmniej uzdolnionych nauczał Mahamudry sutr, będącej tym samym co Szentong Madhjamiki. Tym o średnich predyspozycjach przekazywał Mahamudrę tantr, obejmująca praktykę sześciu Jog Naropy. Z uczniami o najwyższych zdolnościach dzielił się Mahamudrą Głębokiej Przejrzystości - bezpośrednim przekazem poznania mądrości istniejącej od nie mającego początku czasu.

Co należy rozumieć przez to, że Gampopa nauczał Mahamudry sutr uczniów o niewielkich zdolnościach? Zasadniczą rolę odgrywa tutaj pogląd Szentong Madhjamiki; wyjaśnienia dotyczące tego, iż nasz umysł jest Naturą Buddy. W połączeniu z tym poglądem rozwijana jest oświecona postawa. Uczeń rozwija tutaj bardzo głębokie zaufanie do nauczyciela, gromadzi zasługę i praktykuje zgodnie z wyjaśnieniami Mahamudry. W czasie gdy podąża on w ten sposób drogą sutr, rozwija się również jego zdolność do praktyki. W końcu stanie się uczniem o najwyższych możliwościach i w ten sposób będzie mógł przyjąć trzeci poziom przekazu nauczanej przez Gampopę Mahamudry. To, iż uczeń rozwija się dzięki praktyce pierwszego poziomu tak dalece, że uzyskuje zdolność pracowania z najwyższym poziomem Mahamudry, widzi się jako szczególną właściwość przekazu Mahamudry pochodzącego od Gampopy. Dlatego też mówi się, że na tej drodze sutr urzeczywistni się Stan Buddy w przeciągu szesnastu żywotów.

Wyjaśnienia te opierają się przede wszystkim na Sutrze Samadhiradża.