Therawada - Buddyzm Południowy Tomasz Dudek

Historia Theravady

Trzy miesiące po śmierci Buddy, w Rajagaha odbyła się Pierwsza Rada Buddyjska, w której wzięło udział 500 mnichów. Ze względu na to, że nie żyli już Sariputta i Mogallana, przewodnictwo nad Radą objął Mahakassapa. Rada miała na celu zebranie i zapamiętanie nauk Przebudzonego. Kazania Buddy, recytowane przez jego najbliższego ucznia - Anandę, zostały zatwierdzone jako Dhamma (Nauka), natomiast reguła zakonna, recytowana przez Upali, została zatwierdzona jako Vinaya (Dyscyplina). Stąd w owych czasach buddyzm nazywano po prostu Dhamma-Vinaya. Nie było wówczas żadnych podziałów w obrębie zgromadzenia.

Jeszcze w IV wieku p.n.e. w Vesali miała miejsce Druga Rada Buddyjska, w której wzięło udział 700 mnichów. Rada została zwołana w celu omówienia zmian w regule zakonnej. Zmianom sprzeciwiali się mnisi reprezentujący tradycyjną szkołę Sthaviravada, wobec czego mnisi, którzy nie zgadzali na uznanie niezmiennego charakteru Dhamma-Vinayi, opuścili Radę i utworzyli Wielkie Zgromadzenie - Mahasanghika (z którego później wyłoniła się Mahayana). Mimo różnic dotyczących reguły zakonnej, prawdopodobnie nie było w tym czasie sporów dotyczących samej Dhammy.

W III wieku p.n.e., w czasie panowania króla Asoki, w Pataliputta odbyła się Trzecia Rada Buddyjska z udziałem 1000 mnichów, którym przewodniczył Moggaliputta Tissa. Rada została zwołana dla ustalenia i potwierdzenia nauczania Przebudzonego (Buddha Sasana), gdyż w tym czasie zakon buddyjski bardzo się rozrósł i zaczęły się mnożyć w jego obrębie złe praktyki i niewłaściwe poglądy. W wyniku sporów doszło do kolejnego podziału zgromadzenia na szkoły Vibhajjavada i Sarvastivada. Podczas Rady recytowana była po raz pierwszy Abhidhamma, która została włączona do Dhamma-Vinayi, razem z nimi tworząc Kanon Palijski. Nauczanie Buddy ustalone i zatwierdzone przez Trzecią Radę Buddyjską ukształtowało ostatecznie szkołę Vibhajjavada (późniejsza Theravada). Vibhajjavada jako jedyna ze szkół, na które podzielił się buddyzm, posługiwała się językiem pali. Pozostałe szkoły zaczęły używać sanskrytu jako języka kanonicznego.

Wkrótce po Trzeciej Radzie Buddyjskiej, mnich Mahinda - syn króla Asoki poprowadził misję buddyjską na Sri Lankę, gdzie przy wsparciu lankijskiego króla Devanampiya Tissy założył w Anuradhapura Wielki Klasztor - Mahavihara. Zgromadzenie mnichów i mniszek z Mahavihary stało się znane jako Theravada (Szkoła Starszych). Po śmierci króla Asoki, cała szkoła Vibhajjavada przeniosła się najpierw na południe Indii, a następnie na Sri Lankę.

Na początku I wieku p.n.e., w czasie panowania króla Vattagamani, w Aloka na Sri Lance miała miejsce Czwarta Rada Buddyjska. Została zwołana w celu spisania nauczania Buddy, gdyż ze względu na niespokojne czasy istniała obawa, że ustne przekazywanie nauk może doprowadzić do zapomnienia części z nich. 500 mnichów z Mahavihary pod przewodnictwem Mahadhammarakkhity dokonało spisania po raz pierwszy na liściach palmowych Kanonu Palijskiego - Tipitaka (Trzy Kosze).

Od I wieku buddyzm Szkoły Starszych z Mahavihary zaczął się rozprzestrzeniać w południowo-wschodniej Azji, z czasem docierając m.in. do Pagan w Birmie i Sukkhothai w Tajlandii.

W V wieku przybyły na Sri Lankę indyjski mnich Buddhaghosa napisał Visuddhimaggę (Ścieżkę Oczyszczenia), która uchodzi za jeden z najważniejszych tekstów Theravady poświęconych medytacji i wyjaśniających naukę Buddy.

W XI wieku podczas najazdu z Indii zniszczona została Mahavihara w Anuradhapura, a mnisi i mniszki zostali wymordowani. Nowe zgromadzenie zostało ustanowione w Polonnaruwa przy pomocy mnichów sprowadzonych z Pagan w Birmie. W XII wieku również Polonnaruwa została zniszczona w czasie najazdu, jednak przy wsparciu króla Parakramabahu zgromadzenie mnichów zostało ponownie odnowione, a szkoła z Mahavihary otrzymała wyłączność na nauczanie buddyzmu na Sri Lance.

W XIII wieku lankijska Theravada została wprowadzona w Birmie jako obowiązująca tradycja buddyjska.

W XIV wieku lankijska tradycja Theravady otrzymała patronat królewski w Ayudhaya w Tajlandii, skąd rozprzestrzeniła się do Angkor Wat w Kambodży i do Laosu.

W samej Sri Lance buddyzm zaczął przeżywać kryzys, który doprowadził do tego, że w XVIII wieku trzeba było sprowadzić mnichów z Tajlandii, aby odnowić zgromadzenie. Do ponownego rozkwitu buddyzmu na Sri Lance doszło dopiero w drugiej połowie XIX wieku.

W drugiej połowie XIX wieku w Mandalay w Birmie odbyła się Piąta Rada Buddyjska. Jej owocem było spisanie Kanonu Palijskiego na kilkuset marmurowych płytach.

Na przełomie XIX i XX wieku buddyzm Theravady dotarł na Zachód i zaczął się rozprzestrzeniać na całym świecie. W 1881 roku w Anglii powstało Pali Text Society. W 1891 zostało ustanowione Maha Bodhi Society dla odtworzenia buddyzmu w Indiach. W 1899 w Burmie został wyświęcony pierwszy zachodni mnich Theravady. W 1954 roku w Rangunie w Birmie odbyła się Szósta Rada Buddyjska. W 1958 powstało na Sri Lance Buddhist Publication Society dla wydawania tekstów Theravady w języku angielskim. W latach 60 powstał pierwszy klasztor Theravady w USA. W latach 70 w USA założone zostało całkowicie świeckie Insight Meditation Society dla nauczania medytacji wglądu, a w Anglii powstał pierwszy w Europie klasztor Theravady. W latach 90 Szkoła Starszych zaistniała w InterNecie, gdzie dostępnych jest wiele tekstów kanonicznych oraz nauki nauczycieli Theravady.


Hinayana?

Buddyzm południowy, czyli Theravadę często określa się mianem Hinayany w przeciwieństwie do buddyzmu północnego, zwanego Wielkim Pojazdem lub Wielkim Wozem (Mahayana). W tym kontekście słowo Hinayana tłumaczy się jako Mały Pojazd lub Mały Wóz. Terminu tego w takim rozumieniu używa wielu buddystów, a nawet niektórzy badacze buddyzmu i nauczyciele buddyjscy. Jest to jednak rozumienie błędne.

Słowo Hinayana pochodzi z pali lub sanskrytu i składa się z dwóch części: hina i yana. Yana oznacza pojazd lub wóz. Natomiast hina wcale nie znaczy mały. Tipitaka (Kanon Palijski) jako przeciwstawienie słowa maha, czyli wielki, nie używa słowa hina, lecz cula. Hina również występuje w Kanonie, ale nie w znaczeniu mały, lecz gorszy, jako określenie niekorzystnych jakości. Tak więc Hinayana to nie Mały Pojazd, lecz Gorszy Pojazd, Niekorzystny Pojazd lub Pojazd Niekorzystnych Jakości.

Przeciwstawienie Mahayany i Hinayany wywodzi się z historycznego sporu, jaki toczył się w Indiach od I wieku p.n.e. do I wieku n.e. pomiędzy przedstawicielami różnych szkół buddyjskich. Nowe szkoły, które wówczas się wyodrębniły z Mahasanghiki, znane są pod wspólną nazwą Mahayany. Swoim przeciwnikom w sporze, z których największym i najbardziej wpływowym była Sarvastivada, mahayaniści zarzucali niezrozumienie nauczania Buddy i określali ich pejoratywną nazwą Hinayany.

To właśnie z tego sporu oraz z faktu, że Theravada nie należała do Mahayany, pochodzi przekonanie, że Szkoła Starszych jest przedstawicielem dawnej Hinayany. Twierdzenie takie jest błędne, gdyż w czasie, kiedy na subkontynencie indyjskim rozgorzał spór pomiędzy Mahayaną i Hinayaną, Theravada już wiele lat wcześniej przeniosła się na Sri Lankę i w owym sporze przedstawiciele Szkoły Starszych nie brali udziału. A ściśle rzecz biorąc, Theravada jako szkoła została ustanowiona dopiero w Mahaviharze na Sri Lance.

W 1950 roku w Colombo na Sri Lance miał miejsce Światowy Zjazd Buddystów, którego uczestnicy jednogłośnie potwierdzili, że nazwa Hinayany nie odnosi się do Theravady i nie powinna być używana w stosunku do niej.


Theravada i Mahayana

Pomiędzy Theravadą i Mahayaną nie ma różnic co do podstawowych nauk.

• Zarówno Theravada, jak i Mahayana odrzucają ideę nadnaturalnego bytu, który stworzył świat i nim kieruje.
• Obie akceptują Buddę Gotamę jako nauczyciela.
• Cztery Szlachetne Prawdy są takie same w Theravadzie i Mahayanie.
• Szlachetna Ośmioraka Ścieżka jest taka sama.
• Nauczanie o zależnym powstawaniu jest takie samo.
• Nauczanie o nietrwałości, cierpieniu i bezosobowości jako uniwersalnych cechach jest takie samo.